Гэтай восенню беларусы змогуць назіраць «Паўночнае ззянне» — 4 лістапада стартуе кiнафестываль, які ўжо дзесяць гадоў запар дапамагае арыентавацца ў свеце кіно і глядзець найлепшыя паўночнаеўрапейскія і балтыйскія фільмы. Яго заснавальніца, прадзюсарка і рэжысёрка Воля Чайкоўская расказала пра тое, як трансфармавалася «Паўночнае ззянне» за дзесяцігоддзе, як камандзе ўдалося выруліць пасля 2020-га, і, безумоўна, пра тое, якая праграма чакае беларусаў на сёлетнім юбілейным кінафестывалі.
Гэта рэкламны матэрыял. Рэклама дапамагае нам працаваць і расказваць беларусам сапраўдныя навіны. Тэкст напісаны нашым партнёрам. Калі вы хочаце падтрымліваць незалежную беларускую журналістыку і прарэкламаваць свой прадукт — абавязкова напішыце нам.
«Было адчуванне, што ўвесь горад наш»
— Шлях «Паўночнага ззяння» вельмі няпросты і пакручасты, — прыгадвае Воля. — Параўноўваць фестывалі розных гадоў паміж сабой складана, бо мы ніколі не знаходзіліся ў адной зыходнай кропцы: пастаянна мяняліся ўводныя дадзеныя, штогод былі новыя кантэксты і чэленджы.
З самага пачатку, з 2015-га па 2019 год, у нас быў рост фестывалю і яго аўдыторыі па экспаненце, былі класныя калабарацыі з беларускім бізнесам.
Напэўна, адзін з маіх самых любімых фестываляў — гэта «Паўночнае ззянне» 2019 года ў Мінску. Тады мы адзначалі пяць гадоў, мелі вельмі крутую візуальную канцэпцыю, запрасілі класных гасцей. І пад слоганам «Усё магчыма» мы развесілі постары і рэкламу па ўсёй сталіцы. Было адчуванне, што ўвесь горад наш, што ў Мінску усе жыхары ведаюць пра «Ззянне».
— Усё змянілася ў 2020-м?
— Так, кантэкст цалкам змяніўся, мы былі вымушаны перайсці ў анлайн. Гэта была для каманды шокавая гісторыя, бо мы мусілі займацца тым, пра што нічога не ведалі: арганізоўваць анлайн-івэнты, кіраваць камандай распрацоўшчыкаў стрымінгавай платформы, непасрэдна ўзаемадзейнічаць з гледачамі (раней гэта ўсё было на баку кінатэатраў), і нават увесьці анлайн-сапорт — тэхнічную падтрымку. Мы практычна пераўтварыліся ў стартап.
У 2020 годзе мы ішлі на велічэзную фінансавую і канцэптуальную рызыку для таго, каб праект не знік. Было адчуванне, што калі мы прапусцім адзін год, то потым вярнуцца зноў на фестывальныя рэйкі будзе немагчыма. І цяпер разумею, што гэта было правільнае рашэнне: калі б мы тады спыніліся, то «Паўночнае ззянне», можа, на тым бы і скончылася.
«Паказы ў кінатэатрах даюць эмацыйнае падмацаванне»
— Але потым афлайн-фармат вярнуўся?
— У 2022 годзе вырашылі, што зноў хочам ісці ў кінатэатры. У Мінску зрабіць гэта было немагчыма, і мы звярнуліся да талінскага кінафестывалю «Чорныя ночы». Зрабілі з імі калабарацыю: разам з анлайн-праграмай некаторыя з фільмаў можна было паглядзець і ў афлайне ў Таліне.
Безумоўна, афлайн-фармат больш драйвовы, бо поўныя залі даюць вялікае станоўчае эмацыйнае падмацаванне ўсёй камандзе фестывалю. А ў анлайне мы бачым не жывых людзей, а толькі лічбы праглядаў: 500 чалавек у анлайне не так зараджаюць, як тыя ж самыя паўтысячы гледачоў у поўнай залі кінатэатра.
Але анлайн-паказы застаюцца ў нас і надалей, бо мы так працуем з аўдыторыяй у Беларусі. Я вельмі хачу, каб беларусы мелі магчымасць глядзець унікальныя фільмы, ды яшчэ і з беларускімі субцітрамі.
Зараз мы знаходзімся ў сітуацыі транзіта, перазборкі ідэнтычнасці фестывалю. Бо мы пачыналі як фестываль паўночнаеўрапейскага і скандынаўскага кіно, працягвалі як фестываль паўночнаеўрапейскага і балтыйскага кіно. Але з 2020 года ў нас з’явіліся беларускія фільмы, у 2022 годзе ўвялі праграму ўкраінскіх стужак Ukraine Mon Amour, паціху сталі ўсё больш паказваць фільмы іншых еўрапейскіх краін.
То бок мы пераўтварыліся ў еўрапейскі кінафестываль, але асновай нашай ДНК застаюцца нардычныя фільмы, што замацавана ў нашым найменні — Nordic-Baltic Film Festival.
— Што яшчэ засталося нязменным за дзесяць гадоў?
— Калі мы праводзім сумоўі з валанцёрамі, я заўсёды пытаюся, што яны ведаюць пра «Паўночнае ззянне». Мне адказваюць, што гэта класны стылёвы і самабытны фестываль, які з цеплынёй, дабрынёй і любоўю распавядае пра скандынаўскае і балтыйскае кіно. Я думаю, гэта і з’яўляецца нашай нязменнай рысай. Так, мы трансфармуемся, мусім пастаянна ўносіць нейкія карэктывы, але мы заўжды шчыра робім тое, што мы любім.
Таксама мы не павялічваем колькасць фільмаў у праграме, не робім рост проста дзеля росту. Мы з цеплынёй распавядаем пра кожны фільм, каб глядач мог у спакойным тэмпе выбраць сабе кінастужку для прагляду. І нават калі чалавек захоча паглядзець усю праграму фестывалю, то ён зможа гэта абсалютна спакойна зрабіць.
«Час вяртацца да каранёў»
— Якім будзе сёлетняе дзясятае «Паўночнае ззянне»?
— Рознае. Вельмі моднае, разнастайнае, з абноўленым класным дызайнам. Але адначасова і дасведчанае — больш свядомае, размеранае і дарослае.
Сёлета ў нас слоган «Вярнуцца да каранёў». Дзесяць гадоў — такая вяха, якая прымушае паглядзець назад, задумацца, асэнсаваць перажытае і вярнуцца да каранёў. Гэта час зразумець, адкуль ты і хто ты, і пачаць рабіць нешта новае.
— Якія фільмы будуць на «Паўночным ззянні — 2024»?
— Мы яшчэ знаходзімся ў працэсе фарміравання праграмы. Але раскажу пра тыя стужкі, якія мы дакладна пакажам.
Напрыклад, будзе класны дацкі дакументальны фільм «Прамень» рэжысёра Аляксандра Лінда пра мастачку Эле-Міе Эйдруп Хансэн і яе працу Peace Sculpture з нагоды вызвалення Даніі ад нацысцкіх акупантаў. Праект, які лазерным праменем даўжынёй 532 кіламетры злучыў бункеры ўздоўж заходняга ўзбярэжжа Ютландыі — вельмі супярэчлівы, шмат крытыкаваўся, але ён паказвае праблемы і складанасці нацыянальнай і калектыўнай памяці, двухсэнсоўнасць падзей. І я вельмі рада, што мы пакажам фільм пра гэта.
Яшчэ мы маем у праграме цікавы эстонскі фільм «Нябачная бітва» рэжысёра Райнера Сарнета. Стужка атрымала прэмію за найлепшую рэжысуру на нацыянальнай эстонскай кінапрэміі EFTA. Гэта кіно з катэгорыі, калі ты глядзіш і задаеш сабе пытанне: «Б**ха, што тут адбываецца?» Бо па сюжэце ахоўнік з cавецка-кітайскай мяжы раптам вырашае стаць прасветленым чалавекам і сутыкаецца з таварыствам праваслаўных манахаў, якія практыкуюць кунг-фу. Мне падаецца, у кантэксце сучаснага свету фільм добра паказвае алюзію на тое, што адбываецца вакол нас.
Таксама будзем паказваць фіна-балгарскі фільм «Жаданне Геры». Гэта дакументальная стужка рэжысёра Таніслава Хрыстава пра дзяўчынку з прытулку, якая выпускаецца са школы і стаіць перад жыццёвымі выбарамі, спрабуе зразумець нешта пра сваю сям’ю і пра тое, чаму маці яе кінула. Вельмі цікавая і кранальная гісторыя, гэта адзін з маіх любімых фільмаў гэтага года.
— Колькі заявак пададзена на беларускi конкурс?
— Сёлета атрымалі 43 заяўкі, гэта у два разы меней, чым было летась. З атрыманых заявак толькі пяць — гэта поўны метр, а большасць — гэта фільмы працягласцю да 40 хвілін. Бо беларуская кінаіндустрыя, на жаль, не мае магутнасцяў, каб вырабляць штогод шмат класных фільмаў.
Хочацца спадзявацца, што наша праца і ўпартасць у прасоўванні беларускага кіно не застануцца марнымі. Я веру ў беларускае кіно, што яно будзе жыць і мы будзем ім ганарыцца. Бо ў сённяшнія часы кіно — гэта вельмі моцны інструмент сторытэлінгу, творчага выказвання. Беларусы — таленавітыя людзі, і мне здаецца, што ў нас ёсць усё, каб узяць гэты інструмент і карыстацца ім.
Але ў любым разе мы задаволеныя сёлетняй беларускай праграмай на «Паўночным ззянні», бо ў нас атрымалася сабраць добрыя працы, сярод якіх гледачы змогуць адкрыць для сябе новых беларускіх аўтараў і аўтарак.
«Дыскусій ў анлайне не будзе»
— Якія сустрэчы і майстар-класы пройдуць падчас фестывалю?
— Сёлета мы ідзем на эксперымент і цалкам адмаўляемся ад анлайн-івэнтаў. Бо мы туды ўкладалі шмат рэсурсаў, але за ўсю гісторыю фестывалю толькі дыскусія пра пірацкі і легальны кантэнт была сапраўды папулярнай у анлайне. Астатняе, як мы бачым па праглядах, не вельмі заходзіць: людзям не хочацца глядзець на гаворачыя галовы ў Zoom.
Таму ў нас будуць толькі афлайн-падзеі: робім вялікую размову з гераіняй дакументальнай стужкі «Прамень», згаданай дацкай мастачкай Эле-Міе Эйдруп Хансэн у Варшаве, а таксама збярэм беларускіх стваральнікаў фільмаў на панэльных дыскусіях у Таліне, Варшаве і Вільнюсе.
— Як можна будзе глядзець фільмы на «Паўночным ззянні»?
— Трэба проста зайсці на сайт і зарэгістравацца там, калі вы гэтага яшчэ не зрабілі раней. І ўсё — глядзець кіно можна будзе ў даты фестывалю абсалютна бясплатна. На афлайн-паказы, якія адбудуцца ў Варшаве, Таліне і Вільнюсе, трэба будзе купляць квіткі.
Таксама раю падпісацца на нашу рассылку, каб заставацца ў курсе ўсіх навін фестывалю, а таксама на Instagram «Паўночнага ззяння», бо там заўсёды самая аператыўная інфармацыя: змены у раскладзе, цікавосткі і розыгрышы.
Калі захочаце нас падтрымаць, то на сайце ёсць магчымасць заданаціць на тое, каб каманда фестывалю магла працягваць працаваць і надалей.