Купіць форму за свой кошт, тыдзень дабівацца, каб камандзіры навучылі цябе абыходзіцца са зброяй — і ў выніку апынуцца ў Луганскай вобласці пад абстрэлам з паламанай рацыяй, пазбавіцца аўтаматаў і амуніцыі на блокпасце самаабвешчанай ЛНР і сваім ходам прабірацца назад у Расію. Са словаў байцоў, якія выжылі, «Медиазона» запісала нядоўгую гісторыю аднаго ўзвода 2-й гвардзейскай Таманскай мотастралковай дывізіі.
8 кастрычніка мабілізаваныя з 15-га мотастралковага гвардзейскага палка 2-й Таманскай дывізіі запісалі відэазварот.
Салдаты сцвярджалі, што праз некалькі гадзін іх могуць адправіць пад Ліман для ўдзелу ў «адным з эшалонаў нападзення», хоць на стрэльбах яны пабывалі толькі адзін раз — «у той дзень, калі на палігон у Нара-Фамінск прыязджаў Шайгу». Навабранцы, прызначаныя камандзірамі баявых машын, не ведаюць, як іх завесці; каб купіць амуніцыю, многія залазяць у даўгі; зарплатныя карткі ад Мінабароны адны мабілізаваныя не атрымалі, а іншыя не змаглі актываваць; зброя «ржавая, пракіпелая і заядае», пералічвалі яны.
Большасць мужчын у абмундзіраванні рознага ўзору і колеру без знакаў адрознення, якія трапілі ў кадр, маўчалі ці абмяжоўваліся асобнымі рэплікамі. Гаварылі перад камерай двое. Першы — масквіч Уладзіслаў, юрыст па адукацыі і ўладальнік прысвечанага камп’ютарным гульням ютуб-канала Rus_GamerPro, дзе выйшаў ролік. Пасля мабілізацыі яго прызначылі намеснікам камандзіра 1-га ўзвода 2-й роты. Другога ў каментарах да відэа называюць «Славік».
9 кастрычніка, на наступны дзень пасля здымкі, усе яе ўдзельнікі апынуліся на перадавой у Луганскай вобласці.
«Славік» загінуў, расказаў «Медиазоне» яго калега: вызваўся добраахвотнікам у рамонтную брыгаду, «іх удваіх адправілі па нейкія колы, яны трапілі пад мінамётны агонь, у яго прабіла лёгкія, другі яго цягнуў, і ўсё».
«Медиазона» прасачыла лёс мабілізаваных з гэтага запісу — ад візіту ў ваенкамат і да сённяшняга дня.
Мабілізацыя
«22 верасня нам позву прынёс звычайны валанцёр, малады хлопчык, а я ў гэтай позве распісалася за брата», — расказвае Алёна, сястра мабілізаванага з блізкага Падмаскоўя. Ні дзяўчына, ні яе брат не ведалі, што позва мае сілу толькі калі яе ўручаюць самому адрасату.
25 верасня брат пайшоў у ваенкамат без рэчаў у надзеі «разабрацца», кажа Алёна. Аднак разабрацца не выйшла: па словах сястры і маці, не даўшы часу на зборы, юнака адправілі ў Алабіна пад Нара-Фамінскам, дзе стаіць 15-ы мотастралковы полк. У частцы ён правёў тры ці чатыры дні — якраз дастаткова, каб сваякі паспелі купіць за свой кошт неабходную экіпіроўку. «Ён патэлефанаваў і сказаў, што выдаваць ім бушлаты, накаленнікі і іншае не будуць, усё гэта давялося закупляць нам», — тлумачыць суразмоўніца «Медиазоны».
«Мы да апошняга былі на нервах, бо не ведалі, куды нашых адправяць. Спачатку казалі пра Белгарадскую вобласць, потым пра Варонежскую, потым зноў пра Белгарадскую», — расказвае жонка іншага навабранца з той жа часткі.
Белгарад
93 мабілізаваныя з Алабіна апынуліся ў Белгарадскай вобласці. Паводле ўспамінаў саміх салдат, відэа з падрабязнымі аповедамі якіх ёсць у распараджэнні «Медиазоны», спачатку іх прывезлі ў размяшчэнне «на гары» непадалёк ад вёскі Мікітаўка. Там яны прабылі тры дні, за гэты час іх ні разу не накармілі і ад 15-га мотастралковага палка прыкамандзіравалі да 12-га танкавага, пра што самі мабілізаваныя даведаліся постфактум.
Пасля гэтага камандзіры паабяцалі перакінуць іх на вучэбны палігон Муліна ў Ніжагародскай вобласці, аднак замест гэтага адвезлі ў Хахлова пад Белгарадам. «Прывезлі нас ноччу, пасля чаго праз тры гадзіны нам кажуць: „Вас не туды ледзь прывезлі“, на што мы адказалі: „А мы не ведаем, дзе што знаходзіцца, так што давайце ўжо раніцай“, — расказваюць мабілізаваныя. — І ўвесь час нам казалі: „Будзем вучыцца страляць з гранатамётаў і іншых відаў зброі“, абяцалі, што дадуць бранятэхніку, што ў нас будзе чатыры ПТКРы».
Ужо праз тры дні мабілізаваныя з Падмаскоўя апынуліся ў Луганскай вобласці. Навучання яны так і не прайшлі.
«Мабілізаваныя прызыву 23-га, 24-га, 25-га чысла — яны ўсе знаходзяцца на пазіцыях без якой-кольвек падрыхтоўкі», — дзеліцца сваімі назіраннямі Уладзіслаў. Сітуацыю на перадавой ён характарызуе словам «свінабойня».
«Пасля таго як нашыя ўзводы пачалі развозіць па лесапасадках, п’яныя афіцэры адабралі ў нас усе магазіны, усе боепрыпасы, увесь рыштунак — чыста аўтаматы адны нам пакінулі. Гэта не вельмі прыгожа выглядае», — кажуць салдаты.
Адступленне
Са словаў мабілізаваных з 1-га ўзвода, 9 кастрычніка іх прывезлі ў раён Сватава і высадзілі «на пазіцыю каля дарогі ў невялікім лясочку».
На другі дзень ім выдалі непрацоўную рацыю, пазней — іншую, але яна таксама «не дабівала»: «Не было сувязі ні са штабам, ні з камандзірам роты, ні з 2-м узводам, ні з 3-м узводам».
Усяго на пазіцыі было каля 30 чалавек, успамінаюць салдаты, у тым ліку механік-кіроўца БМП — але самай баявой машыны не было.
Калі пайшоў моцны дождж, камандзір загадаў выкапаць бліндаж; непрамакальную плёнку для хованкі трэба было купіць у найбліжэйшым горадзе за свой кошт.
ПТКРаў, ручных гранат і стрэлаў да РСГ не было, «адзін кулямёт не працаваў, патрон у патроннік не заходзіў»; узброеныя мотастралкі былі толькі аўтаматамі, «якія на нас не запісаныя, а зброя, якая запісаная на нас, знаходзіцца дзесьці ў іншых людзей».
Камандзір роты, расказваюць салдаты, паставіў іх узводу задачу — «сустрэць калону праціўніка». «Але людзі ні разу не стралялі з РСГ! Пасля чаго ён сказаў: „Давайце я вас цяпер на першую лінію адпраўлю, там прыстраляеце сваю зброю“», — пераказвае размову з афіцэрам адзін з мабілізаваных.
12 кастрычніка побач з пазіцыяй 1-га ўзвода, «у раёне пяці кіламетраў», пачала біць украінская артылерыя. Абстрэл пачаўся каля шасці вечара, успамінаюць мабілізаваныя, а ў сем яны ўбачылі, што з боку перадавой рухаецца «натоўп людзей», каля 30−40 расійскіх вайскоўцаў, якія адступалі: «Мы падышлі да хлопцаў, пытаем, што адбываецца, ці здадзеная вёска. Яны адказалі: „Бой у вёсцы прайграны, нас пабілі мінамётамі, мы адыходзім“. Там было прыкладна дзве роты, 5-я і 6-я роты, роўна такія ж мабілізаваныя, як мы. Адзін з іх сказаў, што хутка будзе танкавы бой. Калі танкі будуць вяртацца, гэта значыць, што танкавы бой прайграны».
Узвод сабраўся ў лесе на імправізаваную нараду, «таму што пасля гэтых хлопцаў, якія адыходзяць, былі ўжо мы». У гэты момант міма пазіцыі ў бок перадавой праехалі чатыры расійскія танкі з уключанымі фарамі. Прыкладна праз 20 хвілін адтуль, куды яны накіроўваліся, пачуліся гукі артабстрэлу, і танкі паехалі назад — гэтым разам «малым ходам» і з выключанымі агнямі. Абстрэл працягваўся безупынна. «Мы ўсе рэзка сабралі свае аўтаматы, бронекамізэлькі, асабістыя сумкі і проста пайшлі ў бок, куды паехалі танкі», — кажуць мабілізаваныя.
Яны прайшлі тры-чатыры кіламетры ў цемры, пакуль не дагналі танкі: на скрыжаванні дарогу ім заступілі «камандзірскія машыны» — афіцэры спрабавалі спыніць адступленне. У гэты момант па скрыжаванні ўдарыла артылерыя, і «ўсе, як прусакі, разбегліся». «Афіцэры скокнулі ў свае машыны і з’ехалі з блокпаста маментальна. Танкісты прасілі рацыю — у іх не было сувязі з камандаваннем. Мы ім аддалі сваю рацыю. Таксама яны прасілі зброю: „Хлопцы, ёсць аўтамат у вас свабодны?“» — расказваюць салдаты.
У поўнай цемры ўзвод працягнуў адступаць і праз 20−25 кіламетраў наткнуўся на блокпост байцоў з самаабвешчанай ЛНР; тыя запатрабавалі, каб мабілізаваныя здалі зброю. Там расіяне і заначавалі, а раніцай «з пагрозай таго, што адзін з людзей з блокпаста перазарадзіў аўтамат, нам сказалі: „Хлопцы, давайце свае бронекамізэлькі, каскі“. Нам, у прынцыпе, было не шкада».
З 1-га ўзвода да блокпаста дабраліся 15 чалавек, пра лёс астатніх мабілізаваныя не ведаюць: «На прамежку 15 кіламетраў па нас біла арта ззаду». Салдаты з ЛНР кармілі іх, выпівалі, а адначасова «займаліся нейкім паўмарадзёрствам» — распытвалі пра пакінутыя пазіцыі і ездзілі туды збіраць кінуты або згублены рыштунак.
Са словаў мабілізаваных, яны былі гатовыя вярнуцца на пазіцыю і чакалі, што на блокпост прыедзе хтосьці з камандзіраў, «каб разабрацца, што з намі рабіць», але гэтага так і не адбылося. У выніку ім проста сказалі: «Хлопцы, рабіце што хочаце, карацей, толькі ад******ся ад нас».
14 кастрычніка рэшткі 1-га ўзвода сышлі з блокпаста. Па дарозе яны сустрэлі расійскіх вайскоўцаў на БМП, якія пагадзіліся падвезці іх да Сватава. Там мабілізаваныя «разышліся» на некалькі груп (пры гэтым «двое або трое чалавек зніклі ўжо ў горадзе»), а потым схаваліся ў апусцелым доме, баючыся, што іх адправяць назад на перадавую. На блокпасце самаабвешчанай ЛНР яны чулі, што камандзіры ў такіх выпадках нібыта рвуць ваенныя білеты, загадзя «спісваючы» салдата як загінулага ці зніклага без вестак.
Хаваючыся ў Сватаве, 17 кастрычніка Уладзіслаў нарэшце выклаў у свой канал пра гульні зварот, запісаны за дзевяць дзён да гэтага ў Белгарадскай вобласці. Тады ж, у Сватаве, 11 мабілізаваных падрабязна расказалі на камеру пра перажытае; гэтае відэа пакуль не прызначанае для публікацыі, папярэдзілі «Медиазону» яго героі. Яны разлічваюць, што 31-хвілінны запіс вывучыць ваенная пракуратура.
Родныя
Выйшаўшы з-пад абстрэлу ў раёне Сватава, салдаты паспяшаліся звязацца са сваімі роднымі. Запіс аднаго з такіх званкоў ёсць у распараджэнні «Медиазоны»: раніцай 13 кастрычніка мабілізаваны з Падмаскоўя набраў жонку і сам папрасіў яе ўключыць дыктафон.
«Хлопцы, якія вышэйшыя былі, іх наогул расхерачылі амаль цалкам. Пры гэтым у нас няма ні сувязі, ні камандавання, зброі мы ні разу… мы адзін раз пастралялі — 60 патронаў, і тое гэта было ў Маскве. Па факце нам нічога не выдаюць», — кажа мужчына. Перад пачаткам размовы ён удакладняе, што служыць у 1-м узводзе 2-й роты, прыкамандзіраваны да 12-га танкавага палка.
Ужо 14 кастрычніка маці і жонкі мабілізаваных з Падмаскоўя з’ездзілі ў галоўную ваенную пракуратуру. «Там нас нават не сталі слухаць. Нас абвінавацілі ў хлусні, а байцоў — у дэзерцірстве», — кажа адна з удзельніц сустрэчы. У калектыўнай заяве сваякі пішуць, што «нашых мабілізаваных без навучання, без камандавання, без сродкаў сувязі, з недастатковым узбраеннем высунулі на першую лінію фронту».
Жонкі і маці салдат разаслалі такія ж лісты ў Адміністрацыю прэзідэнта, Міністэрства абароны і іншыя інстанцыі. «У асноўным нам адказвалі, што на разгляд зваротаў пойдзе да 30 рабочых дзён. Нас проста адфутбольваюць», — расказвае Алёна. «Медиазона» адправіла запыт у прэс-службу Мінабароны, але на момант публікацыі адказу не атрымала.
Для каардынацыі пошукаў сваячкі мабілізаваных стварылі закрыты чат. «Там у асноўным жанчыны, мы разам пішам звароты, тэлефануем, спрабуем зрабіць хоць нешта, што выратавала б нашых ад смерці», — кажа адна з удзельніц чата.
Цяпер яны шукаюць юрыстаў, якія маглі б дапамагчы іх мужам, сынам і братам.
Алёна ўспамінае, як жанчыны вырашылі звярнуцца да аднаго з «ваенкораў», якія працуюць на тэрыторыі самаабвешчанай ЛНР. «Мы спрабавалі выйсці на сувязь з ваенным карэспандэнтам аднаго з федэральных каналаў, ён спачатку нават пагадзіўся ўзяцца за нашу гісторыю, а потым адмовіўся. Сказаў, што не гатовы праз гэта страчваць працу», — разводзіць рукамі сястра мабілізаванага.
Вяртанне
Ад Сватава 13 чалавек з 1-га ўзвода прабіраліся да расійскай мяжы разам з «хлопцамі» з іншых падраздзяленняў, якія адступалі, расказаў «Медиазоне» Уладзіслаў.
«Па нас ужо спрабавалі прыехаць. У Сватава прыязджаў нейкі КамАЗ, і маёр казаў: „Я вас адвязу дадому“. Мы пыталі куды, а ён: „Назад у роту!“ Мы зразумелі намёк і пачалі выбірацца з горада», — успамінаў ён. Па словах Уладзіслава, «праз два ці тры дні нібыта прыйшоў загад, каб ніводнага вайскоўца з горада Сватава не выпускаць ні на якай падставе».
«У нас адзін чалавек аддаў сваю бронекамізэльку, каб нас прапусцілі — дамовіліся, скажам так, з мясцовымі ЛДНР. Мы нікому не давяралі і тапілі да мяжы», — казаў ён.
Размова з карэспандэнтам «Медиазоны» адбылася 23 кастрычніка. Уладзіслаў тады сцвярджаў, што ён сам, камандзір 1-га ўзвода і многія мабілізаваныя, якія адступалі з-пад Сватава, знаходзяцца ў вайсковай частцы ў Белгарадскай вобласці. Паводле яго словаў, каля шасці раніцы частка падверглася абстрэлу з боку Украіны, «афіцэрскі склад увесь зваліў, але некаторыя афіцэры засталіся, каб эвакуяваць нас».
«Мы знаходзімся тут для разбіральніцтва. Намі займаецца Генеральная пракуратура, ФСБ і шмат хто яшчэ», — расказваў Уладзіслаў. Ён спадзяваўся дамагчыся пакарання для камандзіраў, якія адправілі на перадавую ненавучаных і фактычна бяззбройных навабранцаў, і казаў, што, паводле яго звестак, з падобнымі скаргамі ў ваенную пракуратуру звярнулася каля 200 чалавек.
Увечары 23 кастрычніка Уладзіслаў напісаў карэспандэнтцы «Медиазоны», што яны з таварышамі «напэўна, зноў кудысьці паедуць» — у частцы «мітусня», таму што «тут Белгарад абстралялі». З таго часу яго тэлефон недаступны.