Роўна год таму, 24 лютага 2022 года, гісторыя раздзялілася на «да» і «пасля». Уварванне Расіі ва Украіну, якое відавочна планавалася як бліцкрыг, забуксавала, і праз год вайна працягваецца. За 12 мінулых месяцаў украінская армія прадэманстравала свой вельмі высокі прафесійны ўзровень — расіяне амаль не атрымліваюць вялікіх перамог, некалькі разоў былі вымушаныя ратавацца ўцёкамі або сыходзіць з цэлых рэгіёнаў у рамках «жэстаў добрай волі». Украінцы ў сваю чаргу пісьменна дзейнічаюць у наступленні і абароне і не збіраюцца адступаць. Разгледзім некалькі галоўных прычын поспехаў УСУ на фронце.
Баявы дух і тактыка
«На вайне маральны фактар адносіцца да фізічнага як тры да аднаго», — казаў Напалеон, які высока цаніў значэнне баявога духу ў салдат. Вядома, сучасныя дальнабойныя ўзбраенні ў пэўнай ступені нівелявалі гэты фактар, але не цалкам. Для ўкраінцаў, якія рыхтаваліся да адбіцця агрэсіі краіны, што шматкроць пераўзыходзіла іх краіну насельніцтвам, ВУП, шматлікасцю арміі і колькасцю ўзбраенняў, высокі баявы дух быў вельмі важны. І ў патрэбны момант ён, мяркуючы з усяго, аказаўся на вышыні — у адрозненне ад іх праціўнікаў.
Расійская армія ўрывалася ва Украіну з некалькіх напрамкаў — гэта прыводзіла да распылення сіл, аднак супраціву, мяркуючы з усяго, у Крамлі не чакалі. Мы ўжо расказвалі на аснове дакладу брытанскіх аналітыкаў пра пачатковы перыяд вайны, што ўкраінскае грамадства і армія аказаліся нашмат больш згуртаванымі, чым чакалі расіяне — тыя прагназавалі слабы супраціў і палітычную пасіўнасць у народных масаў, якія, на думку Крамля, не давяралі сваім лідарам.
Мабыць, на гэтым і грунтаваўся план хуткага захопу Кіева: вайсковыя часткі і рэгіёны Украіны, што засталіся без кіраўніцтва, не змаглі б каардынаваць дзеянні і ў выніку здаліся б. Сухапутныя войскі Расіі патрабаваліся хутчэй для дэманстрацыі сілы, чым для бою, бо меркавалася, што ўсё само рассыплецца. Аднак праціўнік Кіева пралічыўся. Кіраўніцтва Украіны засталося ў краіне, не пачало панікаваць: сёння Уладзімір Зяленскі працягвае кіраваць краінай у вайне, найвышэйшы генералітэт УСУ, у тым ліку галоўнакамандуючы Валерый Залужны, таксама ў масе сваёй аказаўся на вышыні.
Яшчэ да вайны вядомы ўкраінскі журналіст Юрый Бутусаў, расказваючы пра перавагі ўкраінскіх войскаў, згадваў магчымасць хуткага нарошчвання пяхотных кантынгентаў. Рост колькасці пяхоты ён звязваў з мабілізацыяй грамадзянскай супольнасці ў гарадах (свядомыя людзі, калі гаворка ідзе пра абарону сваёй краіны, паводзяць сябе досыць самааддана, бо разумеюць, за што ваююць).
Безумоўна, велізарную ролю ў масавым гераізме ўкраінцаў адыграў сам характар вайны, бо яны абаранялі сваю краіну. Раптоўны начны напад, масіраваныя ракетныя ўдары, мірныя людзі, якія гінулі з першых дзён вайны (і сярод якіх маглі быць сваякі і знаёмыя ўкраінскіх вайскоўцаў і патэнцыйных прызыўнікоў) — усё гэта не магло не выклікаць справядлівага гневу. А апошні толькі згуртаваў армію і грамадства.
Тым больш што механізмы для гэтага існавалі: напрыклад, масавы валанцёрскі рух у падтрымку УСУ пачаўся яшчэ ў 2014 годзе, і многімі сваім перавагамі армія Украіны абавязаная менавіта валанцёрам (да прыкладу, не раз згаданыя намі IT-прадукты для павышэння эфектыўнасці дзеянняў войскаў часта распрацоўваліся менавіта валанцёрамі).
Масавая дапамога простых украінцаў (аж да куплі разведвальнага спадарожніка) вельмі моцна дапамагла арміі, якая ў выніку адчувала нашмат меншую патрэбу ва ўсім, у чым магла б. Менавіта валанцёры прыклалі вялікія намаганні для забяспечання УСУ добрай сувяззю — а каардынацыя дзеянняў розных падраздзяленняў, якая без сувязі немагчымая, у сучаснай вайне неймаверна важная.
У сваю чаргу ўкраінскія вайскоўцы, нават трапляючы ў найцяжэйшыя сітуацыі (як было ў Марыупалі), трымаюцца да апошняга, адцягваючы на сябе буйныя сілы ворага і супраціўляючыся да поўнага вычарпання магчымасцяў (для параўнання можна ўспомніць «перагрупоўку», або, прасцей кажучы, уцёкі расіян з-пад Ізюма мінулай восенню).
Акрамя гэтага, высокі баявы дух дапамог правесці мабілізацыю — народ масава пайшоў у ваенкаматы, а не наўцёкі (у той час як у Расіі восеньская мабілізацыя прывяла да масавага выезду найбольш адукаванай часткі грамадства, што стаў альтэрнатывай гібелі ў чужой краіне).
Гэта дазволіла стварыць шматлікія ўзброеныя сілы, якія заставалася толькі адпаведным чынам забяспечыць (з чым моцна дапамог Захад, але пра гэта ніжэй) — людзей Украіне хапала і хапае да гэтага часу. Тым больш што бессэнсоўныя лабавыя штурмы гарадоў, якія прыводзяць да велізарных марных стратаў і зніжэння баявога духу, УСУ ніколі не практыкавалі.
Ваенныя перамогі, здабытыя ўкраінскімі войскамі на розных этапах вайны (прымус Расіі пакінуць паўночныя вобласці ў канцы сакавіка 2022 года, патапленне ракетнага крэйсера «Масква», хуткае вызваленне Харкаўскай вобласці ў верасні і Херсона ў лістападзе і гэтак далей), таксама спрыялі захаванню высокай матывацыі ў арміі. Тым больш што ў масе сваёй украінскія перамогі былі здабытыя «па навуцы» — з глыбокімі прарывамі, ахопамі, ізаляцыяй раёнаў баявых дзеянняў, пісьменным выкарыстаннем мясцовасці і іншымі прыкладамі тактычнага майстэрства.
Пра яго варта пагаварыць асобна. Шматлікія крыніцы з пачатку вайны адзначалі, што пасля 2014 года УСУ вельмі моцна выраслі ў плане ініцыятывы на месцах. Гучыць проста, але на справе гэта вельмі важна ў сучаснай вайне.
Паводле словаў супрацоўніка лонданскага Міжнароднага інстытута стратэгічных даследаванняў Стэфана Гадзі, якія цытуе Бі-Бі-Сі, падчас баёў нават ранняга перыяду вайны ініцыятыву на сябе бралі нават малодшыя афіцэры і сяржанты Узброеных сіл Украіны, што дазволіла «ператварыць вайну ў серыю дробных сутыкненняў і засадаў», якія знясільвалі расійскія войскі і нівелявалі іх перавагу ў тэхніцы.
Хуткі абмен інфармацыяй паміж рознымі злучэннямі дазволіў памежна скараціць час, напрыклад, на выклік артудараў — украінская артылерыя і іншыя роды войскаў, саступаючы колькасна, за кошт інтэнсіўнай працы па разведаных цэлях пераўзыходзілі расійскія па эфектыўнасці. Асабліва калі выкарыстоўвалася высокадакладнае ўзбраенне, якое дазваляла выбіваць каштоўную тэхніку праціўніка.
Зрэшты, і звычайныя ўзбраенні працавалі цудоўна — дастаткова ўспомніць разгром пад Белагораўкай (дзе УС РФ страцілі прыкладна сотню танкаў і бронемашын) або аэрадром у Чарнабаеўцы, які раз за разам накрывалі ўдарамі.
Шырока выкарыстоўваліся і дыверсійна-разведвальныя групы — так, украінцы змаглі падарваць некалькі найноўшых верталётаў Расіі за сотні кіламетраў ад межаў сваёй краіны, у Пскоўскай вобласці. А надводныя беспілотнікі УСУ змаглі нанесці ўдар нават па галоўнай базе Чарнаморскага флоту РФ у Севастопалі.
Ваенная дапамога Захаду
Пра тое, што ваенная дапамога Захаду крытычна важная і без яе УСУ супраць расійскага ўварвання не выстаяць, гаварылі і да вайны — пра гэта згадваў, напрыклад, кіраўнік Галоўнага ўпраўлення разведкі Міністэрства абароны Кірыл Буданаў. Моц Расіі здавалася многім пераважнай — пра сапраўдныя магчымасці УС РФ ніхто толкам не ведаў, бо поўнамаштабных войнаў з буйнымі дзяржавамі расіяне не вялі ні разу за постсавецкую гісторыю. На паперы ж армія Расіі пераўзыходзіла УСУ ў некалькі разоў, а ў некаторых сферах (дальнабойныя крылатыя ракеты, флот) мела практычна абсалютную перавагу.
Закрыць усе патрэбы ўкраінскіх вайскоўцаў заходнія дзяржавы не маглі сабе дазволіць, ды і з палітычнага пункту гледжання паставіць зброю або ваенны рыштунак няпроста: у дэмакратычных краінах пастаўкі ўзбраенняў без узгаднення інтарэсаў розных груп вельмі складаныя. Аднак гэта не значыла, што падтрымкі не будзе зусім.
Яшчэ ўлетку 2014 Еўрасаюз зняў уведзеную раней забарону на пастаўкі ўзбраенняў ва Украіну, а 18 снежня таго ж года прэзідэнт ЗША Барак Абама падпісаў раней прыняты Кангрэсам «Закон аб падтрымцы свабоды Украіны». Апроч іншага, у заканадаўчым акце абгаворвалася магчымасць пастаўляць «прадметы абароны, абаронныя паслугі і навучанне ўраду Украіны з мэтай супрацьдзеяння наступальным узбраенням і аднаўлення суверэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасці Украіны».
Тым не менш наступныя чатыры гады ні з Еўропы, ні з ЗША ў Украіну не прыбывала смяротнае ўзбраенне — то-бок уласна зброя, а не, да прыкладу, радары або аптэчкі. Толькі ў канцы 2017 года Штаты пагадзіліся пачаць пастаўкі такіх зброевых сістэм — імі аказаліся супрацьтанкавыя ракетныя комплексы FGM-148 Javelin, якія сталі пасля легендарнымі: агулам 35 пускавых установак і 210 ракет.
Менавіта з гэтай — вельмі маленькай па цяперашніх мерках — партыі і пачаліся пастаўкі зброі, якія шмат у чым дапамаглі ўкраінцам выстаяць у цяжкім супрацьстаянні з «другой арміяй свету». Зрэшты, да апошніх месяцаў перад вайной зброі адпраўлялі вельмі мала — напрыклад, другую партыю «Джавелінаў» для Украіны ўзгаднілі толькі ў 2019 годзе, а паставілі наогул летам 2020-га.
Да пачатку расійскага ўварвання зброю Кіеву пастаўлялі ўжо і еўрапейскія краіны — да прыкладу, Літва, Польшча і Вялікабрытанія. Некаторыя партыі прыбывалі літаральна ў апошні момант — так, пра пастаўку Латвіяй пераносных зенітных комплексаў «Стынгер» міністр абароны Украіны Аляксей Рэзнікаў паведаміў у сваім твітары ўвечары 23 лютага — да вайны заставалася некалькі гадзін.
На той момант Захад пастаўляў УСУ пераважна лёгкія ўзбраенні, прыдатныя для выкарыстання адным чалавекам — ужо згаданыя СТРК Javelin, прасунутыя гранатамёты NLAW, рэактыўныя агнямёты і гэтак далей. З ваеннай тэхнікі пастаўляліся ў асноўным узброеныя катары.
Аднак 20 студзеня 2022 года міністр абароны Чэхіі Яна Чарнахова заявіла, што Прага адправіць Кіеву некалькі тысяч снарадаў для 152-міліметровых гармат (асноўны калібр артылерыі савецкага ўзору) — далейшыя падзеі паказалі, што пастаўкі артылерыі і боепрыпасаў для яе аказаліся крытычна важнымі. Расійскія СМІ пастаўкі амерыканскай і еўрапейскай зброі ацэньвалі скептычна, выказваючы недавер як да здольнасці ўкраінцаў асвоіць новыя ўзбраенні, так і да баявой эфектыўнасці заходніх сістэм.
Трохі асобна стаяць закупкі Украінай беспілотнікаў «Байрактар» у Турцыі, якія пачаліся з 2018 года — Анкара супрацоўнічала з Кіевам, кіруючыся сваімі інтарэсамі, і БПЛА даваліся не бясплатна. Аднак так ці інакш дзякуючы краіне — чальцу NATO УСУ атрымалі досыць эфектыўныя лётныя апараты, якія дазваляюць знішчаць баявую тэхніку з паветра і весці далёкую разведку. Дарэчы, «Байрактары» расійскія СМІ паспелі заклеймаваць як неэфектыўную тэхніку і «грошы на вецер» задоўга да вайны — яшчэ па выніках армянска-азербайджанскага канфлікту ў Нагорным Карабаху, дзе гэтыя дроны набылі гучную славу.
24 лютага 2022 і наступныя дні паказалі, што шапказакідальніцкія настроі расіян былі заўчаснымі. Украінцы выдатна далі рады заходнім СТРК, СЗРК і гранатамётамі, і расійскія калоны на ўкраінскіх дарогах пачалі падвяргацца бязлітасным ударам — у тым ліку з дапамогай пускаў ракет Javelin і боепрыпасаў з «Байрактараў». Хуткая спроба расіян узяць Кіеў і завяршыць вайну скончылася нічым: да канца сакавіка — пачатку красавіка жорсткі супраціў УСУ вымусіў войска Расіі сыходзіць з Кіеўскай, Чарнігаўскай і Сумскай абласцей у рамках «жэсту добрай волі». Першая бітва была выйграная ўкраінцамі, манеўраныя баявыя дзеянні змяніліся вайной на знясіленне.
Аднак на гэтым патрэба ў заходніх узбраеннях не адпала, а толькі ўзрасла. УСУ трэба было адбіваць павольнае наступленне расіян на ўсходзе краіны, а для гэтага патрабавалася шмат снарадаў (вайна ва Украіне хутка стала «артылерыйскай», і гарматы гралі і граюць у ёй большую ролю, чым авіяцыя або танкі).
У той жа час уласныя запасы УСУ вычэрпваліся: адзіны ўкраінскі завод, дзе вырабляюцца боепрыпасы, знаходзіцца ў Луганску, і кантроль над ім быў страчаны яшчэ ў 2014 годзе (а многія тысячы тон снарадаў былі знішчаныя ў выніку выбухаў на складах). Паводле ацэнак аналітыкаў брытанскага Каралеўскага аб’яднанага інстытута абаронных даследаванняў, боезапас для ўкраінскіх гармат мусіў скончыцца праз шэсць тыдняў пасля пачатку вайны — акурат у красавіку 2022 года.
Сітуацыю зноў дапамог выправіць Захад — калі да гэтага вялікая частка пастаўленых узбраенняў была лёгкай, то вясной 2022 года на фронце расійска-ўкраінскай вайны пачалі з’яўляцца сучасныя артылерыйскія 155-міліметровыя сістэмы (асноўны калібр краін NATO, амаль аналагічны, але трохі адрозны ад «савецкага» 152-мм). У розны час Кіеву адправілі амаль усе самыя сучасныя гарматы ЗША і найбуйнейшых краін Еўропы — амерыканскія М777 і M109, французскія Caesar, нямецкія PzH2000, польскія Krab і іншыя.
Заходнія сістэмы, як правіла, маюць дасканалейшыя сістэмы кіравання агнём, чым савецкія, часта — даўжэйшы ствол, які дазваляе страляць далей. Украінская артылерыя, што колькасна моцна саступала расійскай, раптам пачала моцна пераўзыходзіць яе якасна (чаму таксама спрыяла лепшая разведка і цэлеўказанне дзякуючы дронам).
Потым да ствольнай артылерыі дадалася рэактыўная — у канцы чэрвеня на фронт прыбылі пастаўленыя з ЗША РСЗА HIMARS, якія сталі адным з сімвалаў гэтай вайны. Расійскую шматразовую перавагу ў колькасці снарадаў нівелявала невялікая колькасць пускавых установак «Хаймарс», якія дакладнымі ўдарамі знішчылі львіную долю складоў боепрыпасаў РФ. Расійская ваенная машына, захапіўшы да сярэдзіны лета Папасную, Севераданецк і Лісічанск на Данбасе, спынілася на многія месяцы.
Адначасова з артылерыяй ва Украіну пачалі прыбываць першыя заходнія бронемашыны — пакуль не танкі або БМП, а «хамеры» і бронетранспарцёры накшталт амерыканскіх M113 — пяхоту на поле бою неабходна абараняць бранёй, якая засцерагае ад куляў і аскепкаў. Аднак і пастаўкі танкаў мелі месца — праўда, перадаваліся не заходнія машыны, а прадстаўнікі «савецкай» школы, у першую чаргу польскія Т-72.
Усё пералічанае дапамагло Украіне правесці контрнаступленні — спачатку летам 2022 года было практычна ізаляванае з дапамогай агню «Хаймарсаў» левабярэжжа Дняпра з горадам Херсонам (адзіным абласным цэнтрам Украіны, які трапіў пад акупацыю РФ), што ў выніку прывяло да яго бяскроўнага вызвалення ў лістападзе. А ў верасні УСУ правялі вокамгненнае наступленне ў раёне Балаклеі, вызваліўшы пры гэтым амаль усю Харкаўскую вобласць — журналісты налічылі 11 тыпаў заходняй баявой тэхнікі, што вельмі дапамаглі ва ўдалай аперацыі.
Важную ролю адыгралі і пастаўкі сістэм СПА з Захаду. Доўгі час ЗША і еўрапейскія краіны марудзілі з гэтым, нягледзячы на шматразовыя просьбы закрыць неба (да восені адзіным дальнабойным зенітным комплексам, адпраўленым Кіеву, быў С-300 са Славакіі, акрамя яго пастаўляліся толькі нашмат менш эфектыўныя зенітныя самаходкі накшталт Gepard).
Усё змянілася восенню, калі Расія пачала атакі на энергетычную інфраструктуру Украіны. УСУ пачалі атрымліваць зенітна-ракетныя сістэмы з розных краін — спачатку амерыканска-нарвежскі NASAMS і IRIS-T, старэйшыя і менш дальнабойныя комплексы Hawk і Avenger (для барацьбы з іранскімі дронамі), пасля ЗША пагадзіліся паставіць і свой галоўны ЗРК Patriot, а Францыя і Італія — больш сучасны SAMP/T, таксама вядомы як Mamba. З кожным днём супрацьпаветраны шчыт Украіны ўмацоўваецца.
Пастаўкі заходніх танкаў, БМП і іншых узбраенняў, якія адбываюцца ў апошнія месяцы, ужо знаходзяцца па-за рамкамі гэтага артыкула — ім яшчэ трэба будзе адыграць сваю ролю ў будучыні.
Безумоўна, мы не можам прадказаць выніку вайны, як бы ні хацелася. Аднак усе складнікі поспеху ва ўкраінскай арміі (у адрозненне ад расійскай) ёсць, і яна вядзе справядлівую вайну. У выпадку, калі знешнепалітычная кан’юнктура не зазнае рэзкіх зменаў або не ўмяшаюцца нечаканыя фактары, чаша вагаў рана ці позна з высокай імавернасцю мусіць канчаткова схіліцца на бок Украіны.
Чытайце таксама
